Кристина Михайлова: біздің аймақта қысқаметражды фильм ұғымы әрқашан студенттік, маңызы жоқ, үлкен ойын алдындағы дене шынықтыру сияқты нәрсе ретінде қабылданғанын және әлі де солай қабылданатынынан бастағым келеді. Бұл түсінік бізге мұра боп келді, өйткені КСРО-да қысқаметражды фильм тек дипломдық жұмыс болғандықтан, біз әлемдегі ең көне қысқа метражды фильмдер фестиваліне қатыса алмадық. Тәуелсіздік жылдарында, әрине, көп нәрсе өзгерді, бірақ қысқаметражды фильмде қандай да бір мәлімдеме жасауға бел буған ересек авторды елестету әлі де қиын. Бір рет көркем фильм түсіргендей, суретшілер роман-эпопея күйінде мәңгілікке қалуды ұйғарып, өлеңге немесе шағын эссеге мүлде немқұрайлы қарайды, оларды балалық санайды.
Деректі кинорежиссер ретінде бұл стереотиппен мүлдем келіспеймін, сондықтан JETIQARAQSHY төрт шоуымыздың бірін толығымен қысқаметражды фильмдерге арнауды жөн көрдік. Көптеген сюжеттер, әсіресе деректі фильмдер бастапқыда 20-30 минуттық әлеуетке ие және біз осы уақыт ішінде Орталық Азиядағы қоршаған шындық туралы маңызды триггерлерді қозғай алатын фильмдерді таңдауға тырыстық. Фильмнен фильмге дейін көрермен үлкен аймақтың деректі пейзажын зерттеуге мүмкіндік алады және біз бұл материалда сол құрылымды ұстануды шештік.
Біз, Women make docs тобы, келген сарапшымен әр фильм туралы сөйлестік. Жазгүл Орталық Азияның барлық елдерімен бірнеше медиа институттарымен жұмыс істейді, сондықтан оның контекстке қатысуы бізге ерекше құнды болып көрінді. Бізді Әділет Қаржоевтың «Қара вагон» фильмінен бастаймыз. Күтпеген жерден Қырғызстанда түсірілген фильм жақында Қазақстанның Қарағанды облысындағы «Костенко» шахтасында болған қайғылы оқиға аясында ащы элегияға ұқсайды.
«Қара вагон», Әділет Қаржоев
Альмира Исмаилова: Тот басқан, тозығы жеткен вагон шахтаға түседі, оны тек жұлдызшалар тізбегі және жыландай бұралған кабель алып жүреді. Жақындаған сайын бір сәт жыпылықтаған әрбір шам күн сәулесіне ұқсап, бірден сөніп, алыстап кетеді. Тот басқан, тозған күйменің «арқасында» отырған кішкентай, қара адам шахтаға түседі. Оның қасында тек тізбегі шам жұлдыздары мен жыландай бұралған арқан ғана жүреді. Әрбір шамға жақындаған ол күнді бір сәтке көреді де, одан соқыр болып, жер қойнауына барған сайын тереңдей түседі.
Жазгүл Ибраимова: Біздің алдымызда Қырғызстандағы ең үлкен және ең көне көмір өндіретін орталықтардың бірі Сүлікті қаласында жұмыс істейтін кеншілердің өмірін терең зерттеу тұр. Бұл қала елдің батысында, Бішкектен шамамен 950 шақырым жерде орналасқан және 25 мыңнан сәл астам тұрғыны бар. Сүліктіде 300-ден астам шахта жұмыс істейді, өндірілген көмір көршілес елдерге экспортталады.
Сюжетте қара вагон көрерменді жер астына шамамен 500 метр тереңдікке апарады, бұл кеншілердің жерасты жұмысының ерекше перспективасын ұсынады. Режиссер не болып жатқанына араласпайды, тыныш қана бақылап отырады, сұрақтар қоймайды. Ол шахтерлердің сызықтық реттілікпен жұмыс істеуінің табиғи бағытын түсіреді.
Күңгірт жарықтандыруға қарамастан, сурет түстердің қанықтылығымен назар аудартады. Қызғылт сары бояулар шахтаның қарапайым сұр-қара атмосферасында экспрессивті контраст жасайды, бұл жердің осы тереңдігіндегі жалғыз қорғаныс екенін ескерткендей. Камера шахтерлердің терісіне көмір шаңымен араласқан тер тамшыларының жылтырлығын шебер түсіреді, бас шамдарының жарығы шағылысып, фильмді көмірдің иісімен әрлейді. Жарық пен көлеңкенің әсем ойынында көмір дақтарындағы шахтерлердің бет-әлпетінің ірі жоспарлары беттердің контурын ерекше көрсетеді. Олар табанды, еңбекқор және арық дене бітіміне қарамастан күшті және төзімді. Көздері шамдардың астында, қараңғылықтың ішіндегі жарыққа қарай жылжып бара жатқандай, қара түстің осы қабаты арқылы жарқырап тұрғандай. Әдетте, кеншілер жұмыста үнсіз жүреді, тек түскі үзіліс кезінде қалжыңдасып әңгіме айтатын немесе кино көретін сирек жағдайларды қоспағанда. Кейде олар көрерменге қарап тұрғандай, камераға тікелей қарап отырады.
Көрнекі қабылдау көрерменнің назарын процеске емес, адамға аударады. Кеншілер жұмыстың барлық ауырлығына төтеп бере отырып, физикалық және психикалық тұрғыдан ерекше төзімділік көрсетумен қатар, олар өмірлеріне өкінбейді. Осы көмір шаңы арқылы шыдамды жарық пен күш шығару арқылы олар адамның ішкі өзегінің мүмкіндіктерін көрсетеді. Адамның еркі бар болса, ол жер астында болады деген ой туындайды.
Альмира Исмаилова: Әділет адам мен жердің қарсыласуы туралы эпикалық дастанды, капитализмге қарсы манифестті және шахтер болған аспаздың жеке тарихын қысқа метрге сыйғыза алған. Режиссер бұл жердің адам жанын күйдіретінін қатты сезінеді. Фильмде қызыл түс көп: шахтаға 27 жылын арнаған ер адамның қызарған көздері, кеншілер ішетін ыстық қызыл шай, тіпті терісі де қызылға ойысады. Шахта – Тарковскийдің «Сталкеріндегі» аймақ сияқты, өзінің санасы мен еркі бар сияқты, құдды дем ала алатындай және отпен дем алатын сияқты.
Жазгүл Ибраимова: егер біз фильмді отаршылдық контексінде бейнелейтін болсақ, онда біздің жеке басымызды іздеу өткен шақ пен кеңістіктің тереңдігінде сақталатын нәрселермен тығыз байланысты. Көмір өндіру үшін жердің тереңдігіне түсетін кеншілер сияқты, біз де өз тарихымызға терең үңіліп, өзімізді тауып, тамырларымызды түсіне аламыз. Бұл процесс ауыр және жалықтыруы мүмкін, бірақ қара вагон алға жылжудың жалғыз шарты болып табылады.
«druzhba narodov», Интизор Отаниезова
Альмира Исмаилова: «Интизор» фильміндегі Әділеттің алға жылжуы мен кері қайтуының қалай қабысатыны қызық. Интизор Отаниезова – заманауи суретші және документалист, ол үшін «ұйғыр болу соншалықты ауыр, тіпті мүлдем ұйғыр болмауды таңдайды» деп ойладым. Интизор Алматы аудандарының бірінде «Зарявостокта» өтіп жатқан ұмытылған ұйғыр тағамдарының мерекесін алға тартады. Бұл фильм Шығыс Түркістанға арналған Jana Cekara онлайн фестивалі кезінде ең көп қаралды. Фестиваль ашылғанға дейін бірнеше күн бұрын онлайн форматқа көшуге мәжбүр болды, сондықтан JETIQARAQSHY аясында «druzhba narodov» фильмінің офлайн көрсетілімі біз үшін Jana cekara фестиваліне ерекше құрмет және жанашырлық, ал көрермендер үшін сирек кездесетін фильмді көрудің ерекше мүмкіндігі болып көрінеді.
Жазгүл Ибраимова: Интизор перформанстық киносы жеке тұлға туралы ұзақ және ойлы әңгімеге шақырады. Режиссердің жеке қабылдауы арқылы ол ұжымдық есте сақтау формалары мен мәдени құндылықтарды келесі ұрпаққа беру туралы ойға жетелейді. Бұл ұлттық тағамдар, билер, әндер және олардың сән-салтанатқа ие тіл бар.
Негізгі сызық – режиссердің өзі уақыт жазықтықтарының ұрпақтық байланысы ретінде және оның рефлексиясы осы мәдени тәжірибеге енуге шақыру ретінде. Өткір монтаж және қысқа кірістіру сюжетті дәйекті түрде толықтырады және негізгі хабарламаларға баса назар аудартады. Әңгіме Алматыдағы байқау негізінде құрылады, онда Ұйғыр әйелдері дәстүрлі тағамдарды дайындауда жарысады, сондай-ақ жергілікті ұйғыр кафесінде ас үй ыдыстары мен өз мәдениетінің басқа да артефактілерін көрсетеді. Камераның жұмысы басты орын алмайды – түсіру өздігінен жүреді, бірақ барлық маңызды бөлшектерді жеткізеді және символдық толтыруға ұмтылады. Тек әйелдердің қатысуы олардың мәдени мұраны сақтаудағы негізгі ролінің дәлелі болып табылады. Мерекедегі балалар, әжелері болмаса, бұл тәжірибеден тыс қалу қаупі бар жаңа ұрпақтың өкілдері ретінде қарастырылған.
Альмира Исмаилова: Мені фильмдегі «әйел вятан» баурап алды – бұл жылы әрі қауіпсіз, жарқын әрі түрлі-түсті кеңістік. Кадрда ұйғыр тағамдарын тізіп немесе Насыровтың дауысына билеп тұрған Интизордың өзі көрінеді. Автордың деректі шындықтағы бұл көрінісі өзінің шынайылығымен баурап алады. Климт картинасының кейіпкеріндей алтын жалатылған екі қабырғаның арасындағы бұрышта Интизор тұрып, туған жерін қалай атауға болатынын айтып тұрған кадр есімде. Жоғары мағынадағы эротика мен саясаттың бұл үйлесімі өмірдің керемет энергиясымен зарядталған.
Дана Сәбитова: «JETIQARAQSHY» аясында «Twice colonized» фильмін талқылау барысында көрермендер тарапынан Қазақстандағы байырғы халықтардың мәселесі өзекті емес, өйткені қазақтың өзіндік ұлттық мемлекеті бар деген ой айтылды. Бірақ Қазақстан аумағында тұратын диаспоралар туралы не деуге болады? Олардың ең көп саны – ұйғырлар. «Интизор» фильмінде Мұрат Насыровтың әндері, лағман және ұлттық киім-кешектерді танытатын дүниелер өте көп. Сонымен бірге фильм басқа да ұлы әңгімелермен, соның ішінде қазақ мәдениетімен сіңісіп кеткен адамдардың өз мәдениетін сақтап қалуға тырысып жатқаны туралы шымылдықты көтереді.
Мереке қонақтарының арасында бір қариядан басқасы – әйелдер мен балалар ғана болды, бұл сурет соғыстан кейінгі жылдарды қатты еске түсіреді. Әртүрлі жастағы қатысушылар өздерінің мәдениетіне қатысты деп санайтын барлық нәрселерді: таяқтарды, асқабақтарды, бесіктерді, көптеген тағамдарды жинап, өздерінің «ұйғырлығы» бойынша жарысады. Аналары қыздарын әкеледі, ал ең кішісі қазақтың әніне билей ме, ұйғыр әніне билей ме, бәрібір.
Мені осы іс-шараның басты ұйымдастырушысы, ашық қызғылт түсті іскерлік костюм иесінің екі жақты мінезі баурап алды. Ол екі сөзін де кешірім сұраумен бастайды: «жаным ұйғырша сөйлегісі келеді, бірақ мен орысша сөйлеймін», «залда нағыз ұйғырлар отырғанда, мен әдемі ұйғыр тілімді бұрмалайын демеймін. Мен үйреніп қалғандай орысша сөйлеймін». Бірақ ол, оның айтуынша, «ұйғырлардың насихат форумы» өтіп жатқан мейрамхананың иесі. Ол қатысушыларға ақшалай сыйлықтарды өзі береді.
Жазгүл Ибраимова: Фильмнің өн бойында «Дружба народов» деген фильмнің өз атауы ерекше атап өтіледі: Мұрат Насыровтың концерттеріндегі мұрағаттық қосымшаларда орындаушылар «халықтар достығы аман болсын, ура!» деген сөзді айтатын аккорд бар. Меніңше, бұл бүгінгі әлемде болып жатқан оқиғаларды ескере отырып, маңызды хабарды қамтитын терең философиялық реңктері бар ойлы да қуатты шешім. Бұл әлеуметтік блок елдерінің өміршеңдігінен сәтсіздікке ұшыраған идеологиялық декларативті тұжырымдама. Шынында да, «халықтар достығы» мен «ұлттық мәселенің» ілгерілеуінің артында жерлерді, халықтарды отарлау, мәдени бірегейліктің кез келген көрінісін жолын кесу, сондай-ақ өз тарихынан және өткенінен, онымен бірге өзінің «менінен» айырылған әмбебап «жаңа адамды» құру жоспарлары бар цензураның күшеюі тұрды.
Альмира Исмаилова: «Интизор» фильмінде сол аттас кеңестік идеологияны талдайды. Ол оны күлкі етеді, жек көреді, онымен бірге өмір сүреді, оның көріністерін өзіне және айналасындағыларға әсерін қабылдайды. Автор фильмді 90-жылдардың секс-символы Мұрат Насыров орындауындағы халық әнімен кадрлейді. Бұл жерде «Атүш» базарынан сатып алған құлдың махаббат құштарлығы Мұраттың «Халықтар достығы аман болсын!» деген үнімен қатар жатыр. Маған фильм метамодерндік мәлімдеме сияқты көрінеді, мұнда автор өз болмысына қатысты әрі байыпты, әрі ирониялық қарым-қатынаста.
Кристина Михайлова: Менің ойымша, Интизор «дружба народов» деген сөз тіркесіндегі өткенді ғана емес, бүгінді де, ұйғыр халқы мен барлық азаматтығы жоқ адамдар үшін де талассыз болашақты көреді. Өйткені «халықтар достығы» ұғымы әркім үшін әрқалай ой тудырады: бәрін дос деп қабылдайтын халықтар үшін өзара тиімді және жағымды достық ретінде немесе қонақтарды қабылдауға жеке аумақтары жоқ халықтар үшін мәжбүрлі достық ретінде.
Осы тұрғыда, әңгімені әсіресе, Майя Келованың «something borrowed, something red» қысқа фотофильмімен жалғастырғым келеді. Біз Түркіменстандағы үш деректі суретшінің бірі Майяға хабарласқанымызда, ол маған түркімен болмысы туралы фотожобада жұмыс істеп жатқанын айтты. Автор оның Түркіменстанда түсірілмейтінін түсіндірді. Әрекет сахнасына жақын болмай, нақты, түсірілген материалмен жұмыс істеу қызықты көркемдік сынақ. Жалпы, біздің өңірде автор/әйелді түрлі себептермен ашық айтқысы келген жерінен немесе бірінші жақтан деректі фильм түсіргісі келетін жерден қуып жіберген оқиғалар жиі кездеседі. Бұл жағдайда фотофильм немесе архивтік фильм пішімдерімен жұмыс істеуге болады.
«something borrowed, something red», Майя Келова
Жазгүл Ибраимова: «something borrowed, something red» деген көрнекі эссе Майяның туып-өскен жеріне үңілу арқылы тұлғаның тереңдігін тереңдете түседі. Оның жұмысы күрделі ішкі дүниелер мен туған жермен жоғалған байланыстарды көрсететін айна. Майяның камерасы әртүрлі элементтерге бағытталған: тұт жемістері, Сұлтан Санжар кесенесінің архитектуралық фрагменттері және гармала (адыраспан), еврей арфасы (гопуз), қызыл көкнәр сияқты басқа да маңызды мәдени жәдігерлер.
Альмира Исмаилова: Фильмнің кіріспе мәтінінде автор туған жерімен байланысын үзгенін айтады. Ал ең бірінші кадр – ауыл көшесінің пейзажы оның жарқын сағынышын жеткізеді. Интуитивті драматургияның заңдылықтарын ескере отырып, бұл бағыт былай дами түседі: түс агрессивті, жарқын бола түседі, кадрлардағы үйлесімді визуалды сюжеттер конфликті, дағдарыстық сюжеттермен ауыстырылады. Соңғы кадр лирикалық қаһарманның трансформациясын аяқтайды: ұшқан құстың қанатының қаққанын естіп, адыраспанның қалай жанып кеткенін көреміз. Соңында кейіпкердің отаршылдық ойдан құтылып, ақырында өз үнін табуы деп түсінуге болады.
Бұл бейне-арт; фотосуреттердің жел дыбыстарымен, ауыл көшелерінің шуларымен және құстардың әнімен үйлесуі осы әлемнің сезінуінің таңғажайып сезімін тудырады деуге болады. Фильмде әйелдердің қатысуы өте көп: режиссердің өзі, топтық фотосуреттердегі әйелдер және әйелдер киімі. Майя шындықтың сезімтал сезімін алға тартады: статикалық кадрда біз өрескел тарақталған шашты немесе жалаңаш арқаның бір бөлігін көреміз – бұл кадрлар әйелдің нәзіктігі, оның әлемді қалай оқитыны және оған қандай хабар жіберетіні туралы көп айтады.
Жазгүл Ибраимова: Бет сұлбасы жоқ әйел бейнесі сюжетте басты орын алады және тұлғаның бұлыңғырлығын, өзін-өзі түсінудің белгісіздігін және сонымен бірге осы жолды еңсерудің жеке тәжірибесін бейнелейді. Сюжеттің тірегі – этникалық киім, қызыл және қарызға алынған киім. Режиссер оны бас тартудан қабылдауға дейін әртүрлі мемлекеттерге үндеумен шебер жүргізеді.
«А.Ким», Юлия Хван
Альмира Исмаилова: Өзбекстаннан шыққан келесі фильмде бас тарту-қабылдау дихотомиясы көп. Жұмбақ. Бұл Юлия Хванның «А.Ким» фильміне қолдануға болатын ең дәл сипаттама. Картинаны қарау барысында фильм көрерменнің үмітін алдайды: мамандық таңдау туралы оқиғадан басталған ол дін, жады, жауапкершілік және жалғыздық аумағына енеді. Ал бұл жолдың басы да, соңы да жоқ. Автор көрерменді шулы, адамы көп базарға апарады. Мұнда кейіпкер түсініспеушілік кезеңінде өмір сүруге рұқсат беру туралы ойланып, басына әйелдің орамалын кигізіп, өзбек базары арқылы шеру (діни шеру дерлік) жасайды. Біз мүлде басқа концепцияға тап боламыз: квир-персоналар мен квир-нарратив туралы ойлана бастаймыз.
Маған кеңістіктердің шындықты қабылдауда қалай ойнайтыны ұнайды: кейіпкердің театрлық кеңістігі баяндауға шарттылық береді, базар мен пәтер, керісінше, реализм береді. Кейіпкер өте байсалды және зейінді, автор оған өз оқиғасын айтуға көмектеседі, сонымен бірге өзі туралы егжей-тегжейлі баяндай бастайды: базардағы манекендер, сатушының күлкісі немесе суретке түскен қалыңдық. Бүкіл фильмде жалғасатын тақырыптардан – автор ойларының шым-шытырық қимылынан жалтаруынан мен бағынудан, шаблондардан, қалыптасқан құрылымдар мен шекаралардан ада еркіндікті көремін.
Жазгүл Ибраимова: Юлия Хван сахналаған деректі (мокьюментари) фильмі тәжірибесіз көрермен үшін қарапайым әңгіме емес шығар, жолдар арасында оқуды қажет етеді. Фильм сахна артындағы күрт мәтінмен сүйемелденіп, кейіпкердің өзі айтқан, символдық және перформативті көрнекіліктермен толықтырылған.
Сюжет бойынша фильм кейіпкері А.Ким өзін және қоғамдағы орнын түсінуге байланысты ішкі тартысты, рухани ізденістерді басынан кешіреді. Ол Ташкентте тұратын, орташа өмір сүретін корё-сарам (бұрынғы Кеңес Одағы аумағында тұратын корей халқы). Ол әдетте «үлкен сезімдер туралы айтпайды», өйткені бұл әдетке жатпайды, бірақ ол табиғатынан интроспективті. Фильмдегі «бізді баяғыда әкелген» деген маңызды бас тартуды екі жолмен түсіндіруге болады: депортациямен байланысты саяси контексте ғана емес, сонымен қатар кейіпкердің елеулі оқиғаларды бастан өткерген уақыты тұрғысынан да. оның өміріндегі өзгерістер.
Фильмнің оқиғасы кейіпкердің досының күтпеген сыйы – үлкен жасыл орамалдың әсерінен өзгеруіне байланысты. Бұл шарф оның жеке тұлғасының символына айналады және таңдау қақтығыстарын көрсетеді. Бірақ ол өзінің бұл жаңа бөлігін бірден қабылдамайды және белгілі бір дәрежеде оған сәйкес келмейді. «Тану және түсіндіру қабілеті үшін бұл қабілетті қолданбау дұрысырақ». Бұған жергілікті нарықтағы тәжірибелік-эксперимент нәтижелері дәлел бола алады. Нәтижесінде шарф қоқыс жәшігіне түседі.
Базар киелі жер сияқты. Тәжікстандық Абдулло Гурбатидің даулы фильмі де осында өтеді. Бұл базарда жүк тасушы болып нәпақа табуға мәжбүр болған жасөспірімнің оқиғасы. Фильм дау туғызады, өйткені ол бала құқығының бұзылуын куәландырады және бұл оның ата-анасы, мемлекет және тіпті режиссердің өзі тарапынан орын алады.
«Тым үлкен», Абдулло Гурбати
Альмира Исмаилова: 2022 жылдың қыркүйегінде Абдулло Гурбатидің «Тым үлкен» фильмі Қазақстандағы «Байқоныр» халықаралық қысқаметражды фильмдер фестивалінде «Үздік деректі фильм» жүлдесін алды. Саяси журналист Абдулло Гурбатидің өзі 2022 жылдың аяғында билік өкілін көпшілік алдында қорлап, полиция қызметкеріне күш көрсетті және тыйым салынған ұйымдармен ынтымақтастық жасады деген айыппен 7,5 жылға бас бостандығынан айырылды.
Жазгүл Ибраимова: Жасөспірімнің өмірі туралы фильм түсіруге түсірілім тобы келеді. Жұмыс барысында олар басты кейіпкердің іс жүзінде фильмге түскісі келмейтінін біледі. Дегенмен, камера режиссермен қарым-қатынастың қиын процесін егжей-тегжейлі құжаттайды. Бұл акт барлық әлеуметтік мәселелер мен отаршылдық сананы бейнелейді. Нәтижесінде, фильм жекелеген баланың жеке әңгімесі емес, «ақсақалдары» (ағасы ғана емес, билігі де) бар шағын елдің айқын үлгісі болып шығады. Біз шынайылық пен билік арасындағы байланыс туралы метафоралық қосымша мәтінді оқыдық.
Фильмнің композициялық құрылымы дөңгелек. Фильмнің басы мен соңы баланың эмоционалдық күйін бейнелейді – күлімсіреуден көз жасына дейін және қайтадан. Режиссер кейіпкерді ашу үшін екі жақты реакция тудыратын деуге келетін манипуляциялық әдістерді қолданады. Сондай-ақ баланың анасының мінез-құлқы мен риторикасын байқамау мүмкін емес. Ол тек жақсы ниетпен әрекет етеді, бірақ, өкінішке орай, өз мүмкіндігі мен білімі деңгейінде ғана. Біз кейіпкердің әкесін мүлде көрмейміз, бірақ ол туралы баланың аузынан, тамағындағы түйіршіктен естиміз.
Оқиға режиссердің бақылаушы позициясынан фильмдегі толыққанды қатысушыға өтуімен дамиды. Абдулло баланың анасымен біраз әміршіл үнмен сөйлесіп, бәрі жақсы болады деп уәде беретін патриархалды ағаның ролін сомдайды. Ал жасы жетілген, харизматикалық он үш жасар кейіпкер үлкендер оның жеке шекарасынан асып кетпесе, әңгімеге ашық.
Альмира Исмаилова: Бұл фильмде мені таң қалдырғаны – режиссердің баланың жан дүниесінде не бар екенін білуге тырысып, өз кейіпкеріне қолданған үмітсіздік пен психологиялық зорлық-зомбылық дәрежесі. Бұл деректі фильмдердегі кейіпкерлермен жұмыс істеудің ешқандай этикалық стандарттарына сәйкес келмейді. Дегенмен, бұл қоғамның және осы қоғамның өкілі ретіндегі автордың психологиялық тұрғыдан шаршағанын соншалықты өткір көрсетеді. Абдулло фильмдегі «бала-ересек» категорияларын қарастырып, бала әкесінің қарызы үшін жауапкершілікті өз мойнына алып, анасының үмітін ақтауға тырысады деген қорытындыға келеді. Әйтсе де, Абдуллоның өз еркiне қарсы өзiнiң зерттеу объектiсiне қалай айналғанын байқау да қызық. Рахмоннан фильмге түсуге келіскеннен кейін неге жылап отырсың деп сұраған Абдулло ел терең әрі ұзаққа созылған дағдарыс кезінде Тәжікстанда неге фильм түсіріп жатырсың деп өзіне сұрақ қойған сияқты.
